Εφηβικό σύνδρομο Hikikomori
Τα ενήλικα παιδιά χαμηλής λειτουργικότητας που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τους γονείς τους είναι ένα αυξανόμενο φαινόμενο σε πολλά μέρη του κόσμου. Το φαινόμενο έχει έρθει στη δημόσια σφαίρα με το όνομα «Failure to Launch», από μια ταινία με τον ίδιο τίτλο (ελλ. μτφρ «30αρης από σπίτι», 2006, παίζουν οι Μ.McConaughey, S.J. Parker) όπου οι γονείς προσλαμβάνουν μια “ειδικό των ανθρώπινων σχέσεων” για να δελεάσουν τον 35χρονο γιό τους να φύγει από το πολύ βολικό πατρικό τους και να οδεύσει προς την ανεξαρτησία του.
Η τάση αυτή αντικατοπτρίζεται στην επινόηση πολλών ειδικών λέξεων για να περιγραφεί η κατάσταση: στην Ιαπωνία ονομάζονται “Hikikomori” (Malagon, 2010), στην Ιταλία “Bamboccioni”, στη Γερμανία και τη Γαλλία “Σύνδρομο Tanguy” (Janne, 2007), και στην Αγγλία (Finlay, 2010) “NEET” (Νot in Εmployment, Εducation, or Τraining)(=όχι σε απασχόληση, εκπαίδευση ή μαθητεία) ή “Kippers” (kids in parents pockets eroding retirement savings)(=παιδιά που τρώνε τις συνταξιοδοτικές αποταμιεύσεις των γονιών τους). Στον Καναδά, έχουν ονομαστεί “παιδιά Boomerang” (Ravanera, Rajulton, & Burch, 1995; Settersten, Furstenberg, & Rumbaut, 2005), στην Αυστρία “Mamma’s Hotel Children” (=τα παιδιά του ξενοδοχείου της μαμάς), και στη Ν. Κορέα, είναι γνωστά ως “καγκουρό.” Στις ΗΠΑ, έχουν δοθεί διάφορα ονόματα στο φαινόμενο όπως το «σύνδρομο της γεμάτης φωλιάς» (Schnaiberg & Goldenberg, 1989; White, 1994) και “ILYA” (incompletely launched young adult)(=νεαρός ενήλικας με ατελές ξεκίνημα).
Στην Ελλάδα, την Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ισπανία, πάνω από τους μισούς νεαρούς ενήλικες ζουν τώρα με τους γονείς τους (Giuliano, 2007). Στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Β. Αμερική, τα ποσοστά είναι σημαντικά υψηλότερα σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες (Berrington, Stone, & Falkingham, 2009; Settersten et al., 2005), και στην Ιαπωνία, υπολογίζεται ότι υπάρχουν εκατομμύρια αυτό-απομονωμένοι και εξαρτημένοι ενήλικες που έχουν εγείρει σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές έγνοιες (Teo, 2010).
Η προσωρινή παραμονή στο σπίτι και η οικονομική βοήθεια από τους γονείς μπορεί να είναι μια κανονιστική φάση που επιτρέπει στο νεαρό άτομο να βρει το δρόμο ζωής του. Σε πολλές περιπτώσεις, ωστόσο, η μετάβαση σε πλήρως αυτόνομη λειτουργία δεν συμβαίνει ή αναστρέφεται μετά από μια προσπάθεια ανεξαρτησίας που εγκαταλείπεται (Goldscheider & Goldscheider, 1998, 1999), που οδηγεί σε χρόνια εξάρτηση από την γονεϊκή υποστήριξη. Παράλληλα με ατομικά ή οικογενειακά χαρακτηριστικά, ένας αριθμός κοινωνικοπολιτισμικών παραγόντων μπορεί να συμβάλλουν στην διεύρυνση των υπερβολικά εξαρτώμενων ενηλίκων παιδιών: (1) η επιμήκυνση της εφηβείας στη σύγχρονη κοινωνία ως περιόδου αναζήτησης προσωπικής, επαγγελματικής και κοινωνικής ταυτότητας δημιουργεί μια κατάσταση στην οποία είναι όλο και λιγότερο σαφές πότε αναμένεται από το νεαρό άτομο να λειτουργήσει ανεξάρτητα (Arnett, 2007)· (2) η πεποίθηση ότι το κάθε άτομο θα πρέπει να βρει μια καριέρα η οποία ταιριάζει απόλυτα στην προσωπικότητά του εξιδανικεύει το δικαίωμα προσωπικής αναζήτησης που μπορεί ανά περιόδους να φαίνεται ατελείωτη (Collin & Young, 2000; Twenge, 2006)· (3) η μείωση της παραδοσιακής γονεϊκής αυθεντίας καθιστά τους γονείς λιγότερο ικανούς να θέτουν απαιτήσεις και όρια (Omer, 2011)· και (4) η εξάπλωση της τεχνολογίας των Η/Υ παρουσιάζει στους ανθρώπους μια πρόκληση ψηφιακής ζωής που ικανοποιεί τις ανάγκες τους για διασκέδαση και απασχόληση χωρίς να τους εκθέτει στην φθορά τους «πραγματικού κόσμου» (Shaw & Black, 2008).
Η ευμάρεια του δυτικού κόσμου μπορεί να επιτρέπει σε μερικές οικογένειες να υποστηρίζουν ενήλικες που δεν εργάζονται χωρίς να βιώνουν σημαντικό οικονομικό βάρος, αλλά η έρευνα έχει δείξει ότι οι γονείς υψηλότερου κοινωνικο-οικονομικού στάτους εκφράζουν μεγαλύτερα επίπεδα απογοήτευσης (dissatisfaction) με την κατάσταση, ίσως επειδή διατηρούν υψηλότερες προσδοκίες για ανεξάρτητη οικονομική επιτυχία (Aquilino, 1990). Αν και παράγοντες συγκεκριμένοι σε κάθε κουλτούρα πιθανώς επηρεάζουν τις στάσεις έναντι της παραμονής στο σπίτι, από τα δεδομένα που παρουσιάστηκαν πιο πάνω φαίνεται ότι και οι κολλεκτιβιστικές κοινωνίες που δίνουν έμφαση στους ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς και οι ατομικιστικές που δίνουν έμφαση στην προσωπική επιλογή στην ανάπτυξη σταδιοδρομίας ενθαρρύνουν την εξάρτηση στο σημερινό κόσμο.
Τα διαγνωστικά χαρακτηριστικά των εξαρτημένων ενηλίκων διαφέρουν μάλλον αρκετά. Μπορεί να υποφέρουν από κοινωνική φοβία, ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή (OCD), κατάθλιψη, διαταραχή συμπεριφοράς, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής- υπερκινητικότητα (ΔΕΠ/Υ), μαθησιακές δυσκολίες, ή τίποτα από τα παραπάνω. Τα γονεϊκά παράπονα, από την άλλη, είναι συχνά αρκετά παρόμοια, και συχνά περιλαμβάνουν τη σχολική εγκατάλειψη, την αποφυγή εργασίας, τις απαιτήσεις χρημάτων και άλλων εξυπηρετήσεων, το λιώσιμο στον υπολογιστή, και αντιστροφή του κύκλου μέρας-νύχτας.
Αναφερόμαστε σε αυτή την συνθήκη με τον όρο adult entitled dependence (AED) (=εξάρτηση των λεγόμενων ενηλίκων). Είναι μια χρόνια συνθήκη που περιλαμβάνει ένα δυσλειτουργικό ενήλικο γόνο και τουλάχιστον ένα γονιό που διευκολύνει αυτό το πρότυπο εξάρτησης παρέχοντας εξυπηρετήσεις που είναι ανακόλουθες με την ηλικία.
Η AED διακρίνεται από την απλή διαβίωση με τους γονείς ή με την απόλαυση της υποστήριξής τους όπως είναι ευρύτατα αποδεκτή σε πολλές κουλτούρες, και χαρακτηρίζεται από απομειωμένη λειτουργικότητα και από γονεϊκές υπηρεσίες που είναι πέρα από τον κανόνα για τη συγκεκριμένη κουλτούρα.
Η οικογένεια συχνά φαίνεται να έχει πέσει σε ένα φαύλο κύκλο όπου οι ίδιες οι προσπάθειες από τον εξαρτώμενο ενήλικο ή τους γονείς του να άρουν την κατάσταση στην πραγματικότητα την επιδεινώνουν. Ο πίνακας δίνει παράδειγμα αυτών των βρόγχων:
Παραδείγματα Αμοιβαία Ενισχυόμενης Εξαρτημένης Συμπεριφοράς και Συμπεριφοράς Διευκόλυνσης
| Εξαρτημένη Συμπεριφορά | Συμπεριφορά Διευκόλυνσης |
| Ρητές ή άρρητες απαιτήσεις για χρήματα, αγαθά ή υπηρεσίες | Παροχή χρημάτων, αγαθών ή υπηρεσιών |
| Απαίτηση για συνεχή καθησύχαση | Παροχή συνεχούς καθησύχασης |
| Επιθετικότητα και Θυματοποίηση | Υποβολή σε Επιθετικότητα και Θυματοποίηση |
| Κατηγορίες | Αίσθημα και έκφραση ενοχής |
| Χρήση των γονιών ως ενδιάμεσων και διαμεσολαβητών της επικοινωνίας με τον έξω κόσμο | Παροχή επικοινωνιακών και άλλων δεσμών με την εξωτερική πραγματικότητα |
| Διατήρηση μιας παράδοξης, «παρούσας αλλά αποξενωμένης» στάσης έναντι των γονέων: «είμαι εδώ όλη την ώρα αλλά θα μειώσω την επαφή στο ελάχιστο» | Αποδοχή της πρακτικής τους εξαρτώμενοι ενώ αποφεύγεται η επαφή |
Για παράδειγμα, μπορεί να ανακουφίσει τη δυσφορία του πιέζοντας για περισσότερη γονεϊκή προστασία και εξυπηρετήσεις. Ωστόσο, η αυξημένη προστασία και διευκόλυνση μπορεί στην πραγματικότητα να μειώσει την ικανότητά του να δρα ανεξάρτητα. Οι γονείς, με τη σειρά τους, νιώθουν υποχρεωμένοι να προστρέξουν στη σωτηρία του παιδιού τους, αλλά όσο περισσότερο το κάνουν, τόσο λιγότερο είναι ικανός να λειτουργήσει. Ανά περίπτωση, η ματαίωση μπορεί να οδηγήσει ένα γονιό να θέσει παρορμητικές και αυστηρές απαιτήσεις. Ο εξαρτώμενος ενήλικας απαντά με τον ίδιο τρόπο, μέσω ίσως ενός δείγματος βίας ή αυτοκτονικότητας, μετά το οποίο η παροδική έξαρση της «σκληρής γονεϊκής συμπεριφοράς» συνήθως υποχωρεί. Η κλιμάκωση επομένως προσθέτει άλλο ένα γύρισμα της βίδας στην οικογενειακή παγίδα.
Πολυάριθμες θεωρητικές και κλινικές προσεγγίσεις έχουν προταθεί μέσα στα χρόνια για να περιγραφεί και να αντιμετωπιστεί η εξάρτηση μέσα στην οικογένεια. Εκεί που μεγάλο μέρος της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής έχουν τονίσει το αποδιοργανωμένο υποκείμενο και εστιάσει σε νοσολογικές κατηγορίες όπως η κατάθλιψη, το άγχος, ή η διαταραχή εξαρτητικής προσωπικότητας, οι προσεγγίσεις οικογενειακής θεραπείας όπως η Θεωρία Οικογενειακών Συστημάτων (Kerr & Bowen, 1988) και η Δομική Οικογενειακή Θεραπεία (S.Minuchin, 1974) έχουν εστιάσει στις διαπροσωπικές απόψεις της κατάστασης. Έννοιες όπως η ευελιξία και η ακαμψία της οικογενειακής δομής (Olson, 2011) και τα διαπροσωπικά όρια και οι συμμαχίες (P.Minuchin, 1985) έχουν προταθεί για να εξηγήσουν τη δυσλειτουργική συμπεριφορά των ατόμων μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο. Παρομοίως, οικογενειακά μοντέλα έχουν πάρει μια διαπροσωπική συστημική προσέγγιση για να αντιμετωπίσουν τέτοιες καταστάσεις, εστιάζοντας στο επικοινωνιακή και σχεσιακό κομμάτι παρά στο άτομο. Στο άρθρο αυτό, αντλούμε από τέτοιες μορφοποιήσεις και παρεκκλίνουμε από αυτές. Η AED μπορεί να συμβεί μόνο μέσα στο πλαίσιο ενός οικογενειακού (ή ανάλογου) συστήματος, αλλά η κλινική προσέγγιση προσπαθεί να προωθήσει την αλλαγή μέσω δουλειάς που γίνεται αποκλειστικά με τους γονείς. Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί αλλαγή στο οικογενειακό σύστημα, μέσα από τις δράσεις μέρους αυτού του συστήματος.
Ένα άλλο πλαίσιο στο οποίο έχει διερευνηθεί διεξοδικά η φιλοξενία στις απαιτήσεις των δυσλειτουργικών συγγενών είναι αυτό της OCD. Η φιλοξενία της OCD (δηλ η παροχή επιβεβαίωσης, η συμμετοχή σε τελετουργικά) έχει συνδεθεί με πιο σοβαρά συμπτώματα (Merlo, Lehmkuhl, Geffken, & Storch, 2009), μεγαλύτερη δυσκολία (Storch et al., 2010), και χειρότερα αποτελέσματα θεραπείας (Ferro et al., 2006). Αν και η AED δεν συνδέεται απευθείας ειδικά με την OCD, η οικογενειακή φιλοξενία αποτελεί ένα σχετικό φαινόμενο γονέων που παρέχουν υπηρεσίες και πόρους που στην πραγματικότητα ενισχύουν τα δυσλειτουργικά συμπεριφορικά πρότυπα. Μερικές οικογένειες αναφέρουν συμπεριφορές καταναγκασμού από το άτομο με ΟCD που στοχεύουν να επιβάλλουν τη διευκόλυνση στους γονείς (Lebowitz, Omer, & Leckman, 2011; Lebowitz, Vitulano, & Omer, 2011; Lebowitz, Vitulano, Mataix-Cols, & Leckman, 2011). Επιπλέον, η έρευνα έχει υποδείξει την παρουσία σημαντικών πληθυσμών χρόνια δυσλειτουργικών νεαρών ενηλίκων με διάφορες διαγνωστικές κατηγορίες που θέτουν σημαντικό βάρος στον εαυτό τους και την κοινωνία (Pepper, Kirshner, & Ryglewicz, 2000). Η παρούσα μορφοποίηση εφαρμόζεται στην έννοια της διευκόλυνσης με εξαρτώμενους ενήλικες ανεξαρτήτως των διαγνωστικών κριτηρίων της OCD ή άλλων νοσολογικών κατηγοριών.
Βιβλιογραφία:
Arnett, J.J. (2007). Emerging adulthood: What is it, and what is it good for? Child Development Perspectives, 1(2), 68–73.
Aquilino, W.S. (1990). The likelihood of parent-adult child coresidence: Effects of family structure and parental characteristics. Journal of Marriage and Family, 52(2), 405–419.
Berrington, A., Stone, J., & Falkingham, J. (2009). The changing living arrangements of young adults in the UK (Vol. 27). Population Trends, 138, 27–37.
Collin, A., & Young, R.A. (2000). The future of career. New York: Cambridge University Press.
Ferro, Y., Shavitt, R., Bedin, N., de Mathis, M., Lopes, A., Fontenelle, L. et al. (2006). Clinical features associated to refractory obsessive-compulsive disorder. Journal of Affective Disorders, 94(1–3), 199–209.
Finlay, I., Sheridan, M., McKay, J., & Nudzor, H. (2010). Young people on the margins: In need
of more choices and more chances in twenty-first century Scotland. British Educational Research Journal, 36(5), 851–867.
Goldscheider, F.K., & Goldscheider, C. (1999). The changing transition to adulthood: Leaving and returning home. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
Giuliano, P. (2007). Living arrangements in western Europe: Does cultural origin matter? Journal of the European Economic Association, 5(5), 927–952.
Janne, P. (2007). Revisiting the “Tanguy” phenomenon: About retarded self-sufficiency in our
post-adolescent population. Therapie Familiale, 28(2), 167–180.
Kerr, M.E., & Bowen, M. (1988). Family evaluation: An approach based on Bowen theory (1st ed.). New York: Norton.
Lebowitz, E.R., Omer, H., & Leckman, J.F. (2011). Coercive and disruptive behaviors in pediatric obsessive–compulsive disorder. Depression and Anxiety, 28(10), 899–905.
Lebowitz, E.R., Vitulano, L.A., Mataix-Cols, D., & Leckman, J. (2011). When OCD takes over. . .the family! Coercive and disruptive behaviours and in paediatric obsessive compulsive disorder. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 21, 1249–1250.
Lebowitz, E.R., Vitulano, L.A., & Omer, H. (2011). Coercive and disruptive behaviors in pediatric obsessive compulsive disorder: A qualitative analysis. Psychiatry, 74(4), 362–369.
Malagon, A. (2010). ‘Hikikomori’: A new diagnosis or a syndrome associated with a psychiatric
diagnosis? International Journal of Social Psychiatry, 56(5), 558–559.
Merlo, L., Lehmkuhl, H., Geffken, G., & Storch, E. (2009). Decreased family accommodation
associated with improved therapy outcome in pediatric obsessive-compulsive disorder. Journal
of Consulting and Clinical Psychology, 77(2), 355–360.
Minuchin, P. (1985). Families and individual development: Provocations from the field of family
therapy. Child Development, 56(2), 289–302.
Minuchin, S. (1974). Families & family therapy. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Ollefs, B., Schlippe, A.V., Omer, H., & Kritz, J. (2009). Youngsters with externalizing behavior
problems: Effects of parent training. Familiendynamik, 34(Journal Article), 256–265.
Olson, D. (2011). FACES IV and the Circumplex Model: Validation study. Journal of Marital and Family Therapy, 3(1), 64–80.
Omer, H. (2011). The new authority: Family, school, community. New York: Cambridge University Press.
Pepper, B., Kirshner, M.C., & Ryglewicz, H. (2000). The young adult chronic patient: Overview of a population. Psychiatric Services, 51(8), 989–995.
Ravanera, Z.R., Rajulton, F., & Burch, T.K. (1995). A cohort analysis of home-leaving in Canada, 1910-1975. Journal of Comparative Family Studies, 26(2), 179.
Schnaiberg, A., & Goldenberg, S. (1989). From empty nest to crowded nest: The dynamics of incompletely-launched young adults. Social Problems, 36, 251.
Settersten, R.A., Furstenberg, F.F., & Rumbaut, R.G. (2005). On the frontier of adulthood: Theory, research, and public policy. Chicago, IL: University of Chicago Press.
Shaw, M., & Black, D.W. (2008). Internet addiction: Definition, assessment, epidemiology and clinical management. CNS Drugs, 22(5), 353–365.
Storch, E., Larson, M., Muroff, J., Caporino, N., Geller, D., Reid, J. et al. (2010). Predictors of functional impairment in pediatric obsessive-compulsive disorder. Journal of Anxiety Disorders, 24(2), 275–283.
Teo, A.R. (2010). A new form of social withdrawal in Japan: A review of Hikikomori. International Journal of Social Psychiatry, 56(2), 175–185.
Twenge, J.M. (2006). Generation me: Why today’s young Americans are more confident, assertive, entitled–and more miserable than ever before. New York: Free Press.
White, L. (1994). Coresidence and leaving home—Young-adults and their parents. Annual
Review of Sociology, 20, 81–102.
Μετάφραση/προσαρμογή από το άρθρο: “Parent Training in Nonviolent Resistance for Adult Entitled Dependence”, των ELI LEBOWITZ, DAN DOLBERGER, EFI NORTOV, HAIM OMER, Family Process, vol 51: pp90–106, 2012.
Πηγή άρθρου: http://www.gkesisoglou.gr/2012/04/16/hikikomori/
